De Wet zorg en dwang (Wzd) is een Nederlandse wet die de rechten regelt van mensen met een verstandelijke beperking of een psychogeriatrische aandoening (zoals dementie) die onvrijwillige zorg ontvangen. Deze wet is in Nederland van kracht sinds 1 januari 2020 en heeft als doel de rechten en de kwaliteit van zorg voor deze groep te waarborgen.
Geschiedenis Wet zorg en dwang
In de 19e eeuw werd er door middel van de De Krankzinnigenwet de opname en behandeling van mensen met psychische stoornissen geregeld. De Krankzinnigenwet werd in 1994 vervangen door de BOPZ. De inzichten over hoe om te gaan met mensen met psychische of cognitieve problemen waren zodanig veranderd. Een aanleiding voor deze wijziging was onder andere de opschudding die de casus Jolanda Venema veroorzaakte, de jonge vrouw zat tijdenlang naakt en vastgebonden in haar kamer. Publicatie hiervan schokte Nederland. Er was behoefte aan wetgeving die de rechten van patiënten met psychische stoornissen zou beschermen, met name wanneer het ging om gedwongen opname en behandeling. De BOPZ beoogde een balans te vinden tussen het bieden van de benodigde zorg en het waarborgen van de rechten van de patiënt. In lijn met internationale ontwikkelingen en verdragen, zoals het Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden (EVRM), was Nederland verplicht om wetgeving aan te nemen die de rechten van mensen met psychische stoornissen zou waarborgen. Zodoende werd in 1994 de BOPZ geïntroduceerd.
De WZD en WvGGZ
De Wet Bijzondere Opnemingen in Psychiatrische Ziekenhuizen (BOPZ) werd vervangen door de Wet zorg en dwang (Wzd) en de Wet verplichte geestelijke gezondheidszorg (Wvggz) vanwege de behoefte aan een moderner, meer op rechten gebaseerd juridisch kader voor de zorg en behandeling van mensen met psychische stoornissen en mensen met een verstandelijke beperking. Hier zijn enkele belangrijke redenen voor de vervanging van de BOPZ door de Wzd en Wvggz:
1. Rechten en gelijkheid: De BOPZ was grotendeels gericht op de gedwongen opname en behandeling van mensen met psychische stoornissen in psychiatrische ziekenhuizen. Er ontstond echter een groeiende erkenning van het belang van het beschermen van de rechten en waardigheid van deze personen. Het Verdrag van de Verenigde Naties inzake de rechten van personen met een handicap (VN-verdrag) benadrukt de gelijke rechten van mensen met een handicap, inclusief mensen met een psychische stoornis of verstandelijke beperking. De Wzd en Wvggz zijn ontworpen om in lijn te zijn met het VN-verdrag en om de rechten van deze doelgroepen te waarborgen.
2. Specifieke doelgroepen: De BOPZ was niet specifiek gericht op mensen met een verstandelijke beperking of psychogeriatrische aandoeningen. De Wzd is specifiek ontworpen voor deze doelgroep, terwijl de Wvggz van toepassing is op mensen met psychische stoornissen. Beide wetten bieden meer maatwerk voor de specifieke behoeften van deze groepen.
3. Reductie van dwang: Er is een grotere nadruk komen te liggen op het minimaliseren van gedwongen opname en behandeling in de geestelijke gezondheidszorg en de zorg voor mensen met een verstandelijke beperking. De Wzd en de Wvggz bevorderen zorg op basis van vrijwilligheid en bieden striktere waarborgen voor het gebruik van dwang.
4. Wilsbekwaamheid: De Wzd en Wvggz bevatten specifieke procedures om de wilsbekwaamheid van betrokken personen vast te stellen en benadrukken het betrekken van de cliënt of zijn/haar vertegenwoordiger bij beslissingen over zorg en behandeling.
5. Verbetering van kwaliteit van zorg: Beide wetten bevatten eisen voor de kwaliteit van zorg en hebben tot doel de zorg te verbeteren door het gebruik van vrijwillige zorg en openheid te bevorderen.
De vervanging van de BOPZ door de Wzd en Wvggz weerspiegelt een verandering in de benadering van de zorg voor mensen met psychische stoornissen en mensen met een verstandelijke beperking. Deze nieuwe wetten leggen meer nadruk op het beschermen van de rechten en de waardigheid van de betrokken personen en het verminderen van gedwongen zorg.
De Artsen van EWZD het expertisecentrum op het gebied van Wzd zijn vanaf de start van de wetgeving betrokken en altijd op de hoogte van actuele ontwikkelingen.